اویغورهای در تبعید و دانشگاهیان هشدار می‌دهند چین در حال نابودی فرهنگ این مردم است؛ از زیارتگاه‌های باستانی و فرهنگ عامه گرفته تا فرهنگ شفاهی و گروه‌های موسیقی که همگی بخشی از یک میراث فرهنگی-هنری غنی از مردم اویغور در سین کیانگ است
دادگاه مردمی اویغورها که در لندن برگزار شد، روز پنجشنبه ۱۸ آذر با صدور حکمی دولت چین را به نقض حقوق بشر محکوم کرد. این دادگاه مردمی، در ماه‌های گذشته، شهادت اندیشمندان و پژوهشگران بین‌المللی و کسانی که از بازداشت‌گاه‌ها و اردوگاه‌های کار اجباری ( که دولت چین آنها را «اردوگاه‌های بازآموزی» می نامد.) جان سالم به در‌برده‌اند را شنیده است.
با اینکه این حکم ضمانت اجرای قانونی ندارد، اما هدف از آن برجسته‌کردن رفتار دولت چین با اویغورها، قزاق‌ها و سایر مسلمانان ترک در شمال غربی چین است. راشل هریس، موسیقی‌شناس قومی (اتنوموزیکولوژیست) بریتانیایی و اویغور‌شناس، راهبرد دولت چین را تلاشی برای از بین بردن کامل یک فرهنگ و ترساندن کل مردم توصیف کرده است.
در مورد تخریب میراث اویغورها مانند مساجد و زیارتگاه‌ها، مراکز قدیمی شهر‌ها و آرامگاه‌های سنتی، مطالب بسیاری نوشته شده است اما برای اینکه درک کنیم چگونه میراث فرهنگی ناملموس این قوم در حال نابود شدن است، گاردین با ۱۰ کارشناس، از جمله برخی اویغورهای در تبعید و اساتید بین المللی با تجربه در این زمینه، مصاحبه کرده است.
از شاخص‌ترین جلوه‌های صوتی در کشورهای مسلمان در سراسر جهان، صدای اذان است. اما صدای اذان مدت‌هاست از زندگی شهری اویغورها حذف شده است. دولت چین حتی پا را از این هم فراتر گذاشته و از طریق سیاستی به نام «خانواده شدن» اکنون، حتی عبادت در زندگی خصوصی اویغورها نیز کنترل می‌شود. بر اساس این سیاست ماموران دولتی در خانه‌های اویغورها می‌مانند تا هر آنچه که از نظر آنها «غیرقانونی» تلقی می‌شود، مانند داشتن کتاب‌های اویغور و پوشیدن لباس‌های سنتی، را ریشه‌کن کنند.
تخمین زده می‌شود ۱/۵ میلیون نفر در اردوگاه‌های «بازآموزی» نگهداری می‌شدند که در میان آنها کودکان خردسال یک ساله‌ای که از خانواده‌ایشان جدا و به یتیم‌خانه‌های دولتی مندرین زبان سپرده شده‌اند، نیز دیده می‌شود. اندیشمندان و چهره‌های فرهنگ عامه که در میان این ۱/۵ میلیون نفر بودند به طور دسته‌جمعی ناپدید شده‌اند.
مدارس از تدریس زبان اویغوری منع شده‌اند و بر اساس گزارش‌ها از سال ۲۰۱۷ هیچ کتابی به زبان اویغوری در چین منتشر نشده است. لیزا راس، عکاس آمریکایی در گفتگو با گاردین گفته: «مردم قبلا کتاب‌های خود را دفن می‌کردند، اما اکنون حتی از انجام این کار می‌ترسند.» اکنون در تلاش برای نابودی یک فرهنگ بومی در ریشه، زبان، صدا و موسیقی اویغورها به تدریج از حوزه عمومی و خصوصی حذف می‌شود.
وقتی سازه‌ها تخریب میشوند، ساختارهای فرهنگی انتزاعی‌تر قابل مشاهده میشوند. مزارها یا همان زیارتگاه‌ها نمونه‌ای از این موارد است. قبل از اینکه مزارها با خاک یکسان شوند، همه آنها بسته شده بودند و این مسئله باعث شد ساختارهای فرهنگ روستایی و باستانی جوامعی که آنها را فعال کرده بودند نیز تعطیل شود.
جشن‌هایی که هر پنجشنبه در زیارتگاه‌ها در دوره‌های خاصی از سال برگزار می شود: مثلا در فصل توت در زیارتگاه امام عاصم یا در فصل انگور در زیارتگاه کوک مریم، همه به نوعی برچیده شده‌اند. راس این مراسم‌ها را از اوایل دهه ۲۰۰۰، به طور گسترده ثبت کرده است.
یک اندیشمند اویغور که مایل است ناشناس بماند، در گفتگو با گاردین، بودن در مراسم‌ها در این زیارتگاه‌ها را اینگونه توصیف می‌کند: «در امام عاصم دیگ‌های تنوری بر پا می‌شد که هرکدام به اندازه یک اتاق کوچک بود و در آن جمعی از مردان با بیل، خورشی به نام شیلنگ را به هم می‌زدند. زائران نیز هر چه می‌توانستند برای پخت این خورشت می‌بخشیدند.
این اندیشمند در ادامه توصیف مراسم می‌گوید: «مثل این است که یک عروسی و یک تشییع جنازه همزمان اتفاق بیفتد. در این مراسم هم رقص و آواز‌خوانی وجود دارد و هم گریه و دعا کردن؛ جلسه‌های خواندن داستان‌های حماسی بخش دیگری از این مراسم است. داستان‌هایی که به زائران یادآوری می‌کند از کجا و چرا آمده‌اند؛ و این چیزی است که در هیچ‌جای دیگر دیده و شنیده نمی‌شود.»
زیارتگاه امام عاصم هم‌اکنون کاملا تخریب شده است. موسسه سیاست راهبردی استرالیا تعداد مساجد، مزار و گورستان‌هایی را که از سال ۲۰۱۷ تاکنون در سین‌کیانگ آسیب دیده یا تخریب شده‌اند را تا ۸۰ درصد اعلام کرده است.
در یک مورد دیگر، دولت چین نسخه مهندسی شده‌ای از فرهنگ زنده اویغور را تولید و به آنها تحمیل کرده است. اویغورها مراسم فرهنگی-مذهبی منحصر به فردی دارند به نام مشرپ که در آن از موسیقی و داستان‌سرایی برای انتقال دانش فرهنگی و درس‌های اخلاقی استفاده می‌شود. اما زمانی که چین در سال ۲۰۰۹ به دنبال قرار دادن مشرپ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو بود، هریس که به عنوان بازرس رسمی فعالیت می‌کرد، مخالفت کرد.
او می‌گوید تنها راه حفظ این سنت فرهنگی در میان اویغورها این است که خود آنها این سنت را نمایندگی و عرضه کنند.
با این وجود، یونسکو این امتیاز را به چین اعطا کرد و چین بلافاصله تجمعات مردمی برای انجام این مراسم را ممنوع کرد. چین اکنون در روستاها نسخه‌های مراکز مورد تایید خود را برای برگزاری مشرپ تاسیس کرده که با نقاشی‌های دیواری و شعارهایی مانند «همه بیایید برقصیم» و یا « به مشرپ ما خوش آمدید» مزین شده‌اند. اشعار مذهبی این مشرپ‌ها حالا با شعارهای میهن‌پرستی انقلابی بازنویسی شده‌اند و اویغورها مجبورند در این مراسم شرکت کنند.
اجرا‌کنندگان برنامه‌ها باید در نمایش‌های عجیب و غریب رقص و آواز شرکت کنند که بیشتر در خدمت صنعت رو به رشد گردشگری ملی است. هریس می‌گوید: «این نمایش‌ها به خودی خود زیبا هستند اما مردم اویغور را به ظروف تهی تبدیل کرده است که برای گردشگران می‌رقصند و آواز می‌خوانند، و لبخند می‌زنند، اما حق انجام مراسم فرهنگی و مذهبی خود را ندارند»
مقدس میجیت یک موسیقیدان، فیلمساز و رقصنده زن اویغور است که در دهه ۱۹۸۰ میلادی در ارومچی به دنیا آمد. او برای اولین بار در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی سین کیانگ را به مقصد پاریس ترک کرد تا تحصیلات پیانو کلاسیک را دنبال کند، اما زمانی که متوجه شد هیچ کس در فرانسه چیزی درباره سین‌کیانگ نمی‌داند به موسیقی‌شناسی قومی و مطالعه تاریخچه خانواده‌اش روی آورد و متوجه شد که پدربزرگش یک استاد صوفی بوده است. مقدس می‌گوید: «من از طریق تحصیلاتم به میراث خانوادگی‌ام پی بردم. و این همه زندگی من شد.»
سال گذشته، میجیت و هریس یک رویداد مجازی ترتیب دادند که به عنوان اولین کنسرت بین قاره‌ای اویغور نامگذاری شد. نوازندگان از سراسر جهان با شعار «در حسرت خانه» به مدت دو ساعت موسیقی موقام کلاسیک اویغور نواختند.
مقدس درباره این کنسرت می‌گوید: «شنیدن این موسیقی واقعا زیباست؛آهنگ زیبا، شعر زیبا. این موسیقی ما هستیم، این صدای ما است، این فرهنگ ماست. موسیقی همواره وسیله‌ای بوده برای بیان درد جدایی و تبعید. اما در مورد مصیبت مردم اویغور، بیان موسیقایی تبعید تنها یک تصویر‌سازی خیالین نیست بلکه گفتن از یک ضرورت است.»