پس از انتشار خبر توافق برای از سرگیری روابط تهران و ریاض، وزیران امور خارجه جمهوری اسلامی و عربستان سعودی در پکن با هم دیدار کردند. از سوی دیگر تهران برای نخستین بار در هشت سال گذشته، سفیر خود را به امارات متحده عربی معرفی کرد. آیا فصل تازه‌ای در روابط کشورهای منطقه در راه است؟
رضا عامری، سفیر جدید جمهوری اسلامی در امارات متحده عربی است.
او پیش‌تر مدیر‌کل ایرانیان خارج از کشور وزارت امور خارجه و سفیر پیشین جمهوری اسلامی در کشورهای الجزایر، سودان و اریتره بوده است.
انتشار خبر انتصاب سفیر جمهوری اسلامی در امارات پس از هشت سال، به دنبال آن بود که در واپسین روزهای سال ۱۴۰۱، علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، در راس هیاتی از امارات متحده عربی بازدید کرد.
پسر شمخانی سوژه رسانه‌ها شد
در دیدار دبیر شورای عالی امنیت ملی با مقامات اماراتی، پسر شمخانی هم همراه او بود که حضور او موجی از واکنش‌های داخلی را برانگیخت و سوالاتی در این باره مطرح شد که او با تیپ غیررسمی و تی‌شرت در آن جلسه چه می‌کرده و اصلا تحت چه عنوانی در آن نشست رسمی شرکت کرده است؟
بنا بر بعضی انتقادها، شرکت پسر با پدر در جلسه رسمی، نوعی بدعت‌گذاری سیاسی هم توصیف شد.
فرزند شمخانی که طبق برخی گزارش‌ها تاجر است، پیش از این هم با ساعت مچی چند صد میلیونی‌اش در کانون بحث‌های جنجال‌برانگیز قرار گرفت و واکنش کاربران رسانه‌های اجتماعی را برانگیخت.
برخی از کاربران رسانه‌های اجتماعی محاسبه کرده بودند که چند سال باید کار کنند تا بتوانند چنان ساعت مچی‌ای بخرند.
بحث درباره ساعت این فرزند شمخانی، در سند سری افشا شده از نشست مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی با حضور علی خامنه‌ای، فرماندهان سپاه پاسداران و مقامات ارشد نظام در روز ۱۳ دی ماه مطرح شده بود و سرهنگ خدارحم سارانی، فرمانده سپاه چابهار، با اشاره به ساعت چند‌هزاردلاری پسر شمخانی گفته بود: «وقتی نیروی تحت امر من ساعت پسر شمخانی را نشان می‌دهد و قیمت آن را اندازه چهار سال خدمت در نیروی مسلح می‌داند، من جوابی برای آن ندارم.»
اما فارغ از جزییات دیدار شمخانی با مقام‌های اماراتی و حواشی آن که بیشتر در داخل کشور برجسته است، چنین برمی‌آید که فصل جدیدی در چینش روابط و همکاری‌ها در خاورمیانه پیش رو باشد که با توجه به روابط پیچیده کشورها در منطقه، سوال‌ها و ابهام‌های زیادی درباره هدف و قصد این دست توافق‌ها مطرح است.
نزدیک شدن همسایگان ایران به اسرائیل
امارات متحده عربی در سال ۲۰۲۰ و تحت «پیمان ابراهیم»، عادی‌سازی روابط خود را با اسرائیل آغاز کرد و به نظر می‌رسد حالا، پس از بهبود روابط با اسرائیل، به دنبال نوعی تعادل بخشیدن به رابطه خود با جمهوری اسلامی باشد و در همین راستا، سوالاتی درباره متاثر شدن رابطه ابوظبی و تل‌آویو در صورت «بهبود» رابطه تهران و ابوظبی مطرح است.
ایالات متحده عربی همچنین نخستین کشوری بود که در سه دهه گذشته (تحت پیمان ابراهیم با میانجی‌گری ایالات متحده) با اسرائیل روابط دیپلماتیک برقرار کرد.
انگیزه انعقاد پیمان ابراهیم هم نگرانی‌های مشترک کشورها از بابت اقدامات جمهوری اسلامی در منطقه بود و بخشی از چینش صف‌بندی جدید برای ایجاد همکاری در خاورمیانه به شمار می‌رفت.
رویترز در گزارشی به چند و چون روابط اسرائیل و امارات متحده عربی پرداخته است.
بنا بر نظر کارشناسان، رابطه امارات متحده عربی با اسرائیل به رغم نوسانات سیاسی جان به در خواهد برد و تعهد امارات متحده عربی به یک رابطه طولانی مدت استراتژیک با اسرائیل احتمالا از فراز و نشیب سیاسی بین دو کشور سلامت بیرون خواهد آمد.
در کنار روابط سیاسی، همکاری اقتصادی و تجارت بین امارات متحده عربی و اسرائیل که از ابتدا هم عامل و انگیزه اصلی‌شان برای عادی‌سازی روابط دو کشور بود، مستحکم‌تر شده است.
اسرائیل و امارات اخیرا با امضای توافق تجارت آزاد، طرح کاهش و لغو تعرفه‌های گمرکی کالاها را اجرا کردند که به موجب آن، تعرفه ۹۶ درصد محصولات برداشته شد.
این قرارداد در ماه می سال ۲۰۲۲ امضا شد و سفیر امارات متحده عربی در اسرائیل آن را «لحظه‌ای تاریخی» توصیف کرد.
این توافق اولین قرارداد تجارت اسرائیل با یک دولت عربی بود.
داد و ستد امارات متحده عربی و اسرائیل در حوزه انرژی هم آشکارا پررونق است.
به باور نیل کوییلیام، تحلیل‌گر بریتانیایی، امارات متحده عربی سرمایه‌گذاری طولانی‌مدتی در حوزه انرژی اسرائیل داشته است و همین، نشان‌دهنده این است که رابطه بین دو کشور تا چه اندازه پیش رفته و استراتژیک شده است.
توسعه روابط دیپلماتیک بین دو کشور اما باعث ایجاد پرسش‌هایی شده از این دست شده که روابط این‌چنینی (به نام برقراری صلح در خاورمیانه) تا کجا پیش خواهد رفت؟
در کنار چندین اظهار‌نظر جنجال‌برانگیز مقام‌های اسرائیل درباره فلسطینی‌ها و مساله شهرک‌های یهودی‌نشین کرانه باختری و همچنین ناآرامی داخلی در اسرائیل به دلیل لایحه اصلاحات قضایی، مسایل دیگری مثل سفر نکردن بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل به امارات متحده عربی هم برای تحلیل‌گران سوال‌برانگیز است.
مقام‌های دولت اسرائیل درباره نرفتن نتانیاهو به امارات با اشاره به قراردادهای تجاری اخیر اسرائیل با امارات متحده عربی گفته‌اند که روابط دو کشور در حال مستحکم‌تر شدن است.
انگیزه تجاری
اسرائیل که از نظر اقتصادی و سیاسی از همسایگانش در خاورمیانه جدا افتاده، رابطه با امارات متحده عربی را راهی برای دست‌یابی به فرصت‌های تجاری در خلیج فارس و فرا سوی آن می‌بیند.
امارات متحده عربی هم همکاری‌اش با اسرائیل را در حوزه مالی، انرژی، امنیتی، فن‌آوری و بخش‌های امنیت آب بهبود بخشیده است.
اقدامات اخیر در زمینه تجارت و سرمایه‌گذاری نشانه‌ای از آن است که به تیرگی گراییدن روابط سیاسی بین دو کشور، قرار نیست اشتهای آن‌ها برای برقراری روابط تجاری را کور کند.
رقم تجارت (غیرمرتبط با نفت) بین دو کشور در سال ۲۰۲۲ به ۲/۵ میلیارد دلار رسید و امارات متحده عربی اظهار امیدواری کرده تا سال ۲۰۳۰ آن را به ۱۰ میلیارد دلار برساند.
اما عبدالخالق عبدالله، یک تحلیل‌گر سیاسی مقیم امارات متحده عربی، رابطه سیاسی با اسرائیل را «دشوار» و «پرفراز و نشیب» توصیف کرد اما پیمان ابراهیم را «تصمیمی استراتژیک» دانست که به رغم هر چه در اسرائیل رخ دهد، دو کشور همچنان به آن پای‌بند خواهند ماند.
طبق آمار اتاق بین‌الملل دوبی که در دسامبر ۲۰۲۲ دفتری در تل‌آویو افتتاح کرد، همین حالا هم هزار تاجر اسرائیلی در امارات متحده عربی مشغول تجارت‌اند.
بر پایه پیش‌بینی نیل کوییلیام، مشکلات و احتمال به تیرگی گراییدن بر سر راه رابطه امارات متحده عربی و اسرائیل وجود دارد و گاه‌گاه موجب مطرح شدن سوالاتی درباره دوام آن خواهد شد.
اما او تاکید دارد که اگر روابط درست هم پیش نرود، بُعد همکاری اقتصادی بین اسرائیل و امارات متحده عربی همواره این دو کشور را در سیر پرفراز و نشیب رابطه با یکدیگر، در کنار هم نگه می‌دارد.